Öræfajökull to jeden ze stratowulkanów Islandii. Znajduje się on w południowo-wschodniej części Islandii, regionie Öræfi. Powstał on wskutek powtarzających się erupcji wulkanicznych z tego samego punktu przez ostatnie 5-7 milionów lat. Wznosi się on na wysokość 2110 na poziomem morza z kalderą 4×3 km na wysokości 1780-1840 m n.p.m. Powyżej wysokości 1000 m n.p.m. wulkan jest pokryty lodowcem dochodzącym do 540 metrów głębokości wewnątrz kaldery. Objętość wulkanu wynosi około 350-400 km3, co czyni go jednym z najpotężniejszych stratowulkanów Islandii i Europy.
Dawne erupcje
Badania prowadzone na warstwach materiału piroklastycznego dowodzą, że mogło być do 13 erupcji wulkanu Öræfajökull. Do dwóch ostatnich erupcji doszło w czasie ostatnich 1100 lat, czyli od czasu osiedlenia Islandii. Pierwsza z nich w 1362 roku jest najsilniejszą erupcją odnotowaną w Holocenie. Sygnały prowadzące do erupcji są nieznane. Erupcja wytworzyła około 10 km3 materiału piroklastycznego, a chmura popiołu podczas pierwszych godzin od rozpoczęcia erupcji doszła do 35 kilometrów (z czasem obniżyła się do 10-15 kilometrów)*. Podczas tej erupcji zginęło około 200-300 osób, a obszar o promieniu 20 kilometrów od wulkanu został całkowicie zniszczony przez spływy piroklastyczne oraz powodzie lodowcowe (tzn. jökulhlaups). Warstwy materiału piroklastycznego można znaleźć w Irlandii, Norwegii i Grenlandii. Druga znana erupcja wydarzyła się w 1727-1728 roku. W tym przypadku udokumentowano trzęsienia ziemi na kilka dni przed wybuchem. Sam wybuch był słabszy niż poprzedni, z objętością materiału piroklastycznego od 0,1-0,5 km3. Największe zniszczenia w regionie były spowodowane przez jökulhlaup.
Zagrożenia
- opady materiału piroklastycznego
- spływy piroklastyczne
- gazy wulkaniczne
- strumień lawy
- powodzie lodowcowe
- błyskawice
Co się teraz dzieje?
Od kilku miesięcy odnotowuje się większą liczbę trzęsień ziemi w okolicy wulkanu. Około dwa tygodnie temu zanotowano wzrost aktywności geotermalnej w kalderze Öræfajökull, objawiającej się większym przepływem rzeki Kviá oraz zapachem siarki w okolicy rzeki. Dodatkowo na zdjęciach satelitarnych zaobserwowano nową kalderę o średnicy jednego kilometra i głębokości 20 metrów. W związku z tym postanowiono zmienić alert wulkanu z zielonego na żółty. Co to znaczy? Erupcja jest możliwa, lecz nie wiadomo kiedy i czy w ogóle nastąpi.
Ministerstwo Obrony Cywilnej na Islandii przygotowało plany ewakuacji na skutek erupcji wulkanicznej. W razie erupcji należy wybrać najszybszą drogę do: Svínafell 1, Hof 1 lub Hnappavellir 2, według mapy poniżej:
Dodatkowo (za Wydziałem Obrony Cywilnej, http://www.almannavarnir.is/polski/):
- Zawsze zakładaj kask ochronny w pobliżu miejsca wybuchu.
- Ze względu na zagrożenie wyładowaniami atmosferycznymi nie przebywaj na obszarach, na które opada pył. Bądź świadomy, że na skutek opadu pyłu może zapaść całkowity mrok. Jeśli znajdziesz się w zasięgu tumanu pyłu, staraj się wyjść z niego jak najszybciej, poruszający się prostopadle do kierunku wiatru.
- Włóż maskę przeciwpyłową lub zakryj nos i usta wilgotną tkaniną.
- Staraj się przebywać w przewiewnym miejscu i unikaj nisko położonych stref, gdzie mogą się zbierać toksyczne gazy. Grożą one śmiertelnym zatruciem, na ogół nie mają rozpoznawalnego zapachu i są trudne do wykrycia.
- Zamknij okna od strony wybuchu i zabezpiecz komin przed pyłem.
*dla porównania loty są odwoływane, gdy chmura popiołu dochodzi do około 10 kilometrów
EDIT (11.12.2017):
Kaldera na lodowcu Öræfajökull. Poniżej porównanie zdjęć z satelity LANDSAT-8 z wczoraj (10.12.2017) oraz 17.11.2017. Kaldera się powiększyła, a sieć szczelin jest bardziej wyraźna. Zdjęcia z LANDSAT-8 nie są robione na Islandii podczas miesięcy zimowych, gdy słońce jest nisko na horyzoncie, lecz NASA razem z USGS, zrobiło wyjątek dla Uniwersytetu Islandzkiego i Instytutu Meteorologii.
Źródła:
- http://www.almannavarnir.is/polski/
- http://en.vedur.is/hydrology/hazard-risk-assessments/glacial-outburst-floods/markarfljotsaurar-oraefajokull/
- http://icelandmonitor.mbl.is/news/nature_and_travel/2017/11/22/emergency_evacuation_plan_for_oraefajokull_volcano/
- http://www.vedur.is/skjalftar-og-eldgos/jardskjalftar
- http://icelandicvolcanoes.is/?volcano=ORA
- S. Gudmundsson, 2015, Exploring Iceland’s Geology, Mal og Menning, s.88-89
- Eldfjallafræði og náttúruvárhópur Háskóla Íslands (Instytut Wulkanologii i Katastrof Naturalnych)